آیین داوری خانواده
فصل اول: کلیات
مبحث اول : تعاریف و اصطلاحات
ماده 1- در این آیین، تعاریف و اصطلاحات به شرح ذیل میباشند:
1-1. آیین داوری: بیانگر چگونگی ارائه خدمات سازمان داوری است که شامل مقررات حاضر و سایر قواعد و مقرراتی میشود که به تصویب سازمان رسیده باشد، با هدف حل اختلاف و ایجاد صلح و سازش دعاوی خانواده که به سازمان ارجاع یا مراجعه میشود.
1-2. سازمان داوری: عبارت است از سازمان داوری هدایت که در این آیین داوری به اختصار «سازمان» نامیده میشود.
1-3. داوری خانواده : عبارت است از رفع اختلافات زوجین توسط داور مرضی الطرفین در خارج از محاکم قضایی با بهره گیری از ظرفیت متخصصین و معتمدین محلی.
1-4. داور: شخص ثالث حقیقی که به منظور حل و فصل اختلاف موضوع خانواده از میان امامان شاخص صلح و سازشِ مورد تایید سازمان، انتخاب میشوند.
1-5. شاخصین صلح و سازش: روحانیون فعال حل اختلاف خانواده از جمله ائمه جمعه، جماعات، قضات باز نشسته، وکلا و مشاورین میباشند.
1-6. دیوان داوری: هیاتی مرکب از 5 نفر حقوق دانان مجرب می باشد که توسط مدیر عامل سازمان جهت نظارت بر فرآیند و صدور رای داوری انتخاب و برای مدت دو سال فعالیت خواهند نمود.
1-7. دفتر داوری: عبارت است از مقر داوری سازمان که در موضوعات تخصصی خانواده و در مناطق منتخب به محوریت مساجد با بهرهگیری از توان تخصصی جامعه محلی تاسیس و فعالیت می کند.
مبحث دوم: اصول حاکم بر داوری
ماده2- اصول حاکم بر داوری به شرح زیر میباشد:
الف. اصل استقلال
ب. اصل حسن نیت
پ. اصل بیطرفی
ت. اصل حفظ قداست و تحکیم خانواده
ث. اصل رازداری و منع افشای غیرقانونی اسرار محرمانه
مبحث سوم: هزینه های داوری
ماده3- هزینه‌های داوری شامل ثبت درخواست، هزینه اداری و حق‌الزحمه داور، براساس آیین نامه هزینه های داوری خانواده که توسط سازمان تنظیم گردیده، تعیین خواهد شد.
تبصره- حق الزحمه داوران براساس مصوبه پرداخت حق الزحمه داوری تعیین میگردد.
فصل دوم: شرایط و نحوه انتخاب داور
مبحث اول: شرایط داور
ماده4- داوران باید از میان اشخاصی انتخاب شوند که دارای شرایط زیر می باشند:
1-4. صلاحیت عمومی
الف – تابعیت جمهوری اسلامی ایران
ب- التزام به ولایت فقیه
پ- حسن شهرت
ت-عدم سوء پیشینه
2-4.صلاحیت اختصاصی
الف – تأهل
ب- دارای حداقل 40 سال تمام شمسی
پ- جواز تلبس
ت- دارندگان حداقل یکی از مدارک:
سطح 2حوزوی،کارشناسی مطالعات خانواده، مشاوره، روانشناسی، حقوق، فقه و مبانی حقوق
ث- قبولی در مصاحبه سازمان و آزمون مرکز توسعه حل اختلاف
ج- گذراندن دوره های آموزشی سازمان و اخذ پروانه
ماده 5- داور صرفاً باید در محلی که در مجوز درج گردیده یا در محلی که به تایید سازمان رسیده باشد فعالیت کند.
ماده 6- به موجب ماده 466 و 470 قانون آیین دادرسی مدنی، اشخاص زیر را در داوری‌های داخلی، هرچند با تراضی طرفین،نمی‌توان به عنوان داور انتخاب کرد:
6-1. اشخاصی که فاقد اهلیت قانونی هستند؛
6-2. اشخاصی که به موجب حکم قطعی دادگاه یا در اثر آن از داوری محروم شده‌اند؛
6-3.کلیه قضات و کارمندان اداری شاغل در محاکم قضایی؛
6-4. رییس و اعضای شوراهای حل اختلاف.
مبحث دوم: تعیین داور جانشین
ماده 7- هرگاه ماموریت داور به جهت جرح، فوت، حجر یا به علت کناره‌گیری یا با عزل طرفین خاتمه پذیرد یا به موجب قانون یا عملا قادر به انجام وظایف خود نباشد، داور جانشین تعیین می گردد.
مبحث سوم: دعاوی غیرقابل رسیدگی از طریق داوری خانواده
ماده8- دعاوی غیر قابل ارجاع به داوری خانواده عبارتند از:
1-8. اصل نکاح
2-8. فسخ نکاح
3-8. طلاق
مبحث اول: درخواست داوری
ماده9- ثبت درخواست
خواهان یا نماینده وی با تکمیل فرم درخواست داوری و تسلیم آن به مرکز داوری، ارجاع اختلاف به داوری، مطابق با قواعد داوری سازمان را تقاضا مینماید.
ماده 10- فرم دادخواست داوری
فرم دادخواست داوری شامل موارد ذیل است که میبایست توسط خواهان یا نماینده وی تکمیل گردد:
الف. مشخصات خواهان یا نماینده وی و خوانده همراه با ذکر نشانی پستی و الکترونیکی که هر یک باید به صورت دقیق درج گردد.
ب. درج خواسته دعوا به صورت منجز و مشخص ودر صورتی که خواسته مالی بود درج مبلغ آن الزامی است.
پ. شرح خواسته که حاوی نکات مورد اختلاف و تعهدات یا جهات دیگری که به موجب آن خواهان خود را مستحق می‌داند.
ث. دلایل و مستندات مورد ادعا و نیز دلیل سمت نمایندگی که به ضمیمه درخواست ارائه میشود در این ردیف نام برده شود.
تبصره- در صورتی که درخواست داوری در زمان تقدیم، فاقد شرایط مقرر باشد، داور باید به نحو مقتضی از خواهان بخواهد تا موارد را ظرف 5 روز تکمیل کند. لذا درخواست داوری تا زمان رفع نقص قابل ترتیب اثر نیست و چنانچه در مهلت مقرر تکمیل نشود قرار ابطال درخواست صادر میشود.
مبحث دوم: اصلاح دادخواست یا لایحه
ماده11- هر یک از طرفین میتواند دادخواست داوری یا دفاعیه خود را در طول رسیدگی اصلاح یا تکمیل کند مگر اینکه بین طرفین ترتیب دیگری مقرر شده باشد یا داور اصلاح یا تکمیل آن را به علت تأخیر یا تبعیض نسبت به طرف دیگر مجاز تشخیص ندهد.
مبحث سوم: تسلیم اسناد به داور
ماده 12- داور میتواند اسناد و اطلاعات مورد نیاز را از طرفین مطالبه کند. طرفین میبایست اطلاعات و اسناد خود را رأساً و یا به تقاضای داور حداکثر ظرف مدت 10 روز ارائه دهند. در صورت عدم ارائه اسناد و اطلاعات خواسته شده، داور میتواند از تشکیل جلسه امتناع ورزد.
مبحث چهارم: زبان، مکان
ماده13- زبان داوری مطابق قوانین کشور زبان رسمی میباشد.
ماده14- مکان داوری میبایست در مسجد یا مجاورت آن و یا محلی باشد که توسط سازمان تعیین میگردد.
مبحث پنجم: مدت داوری وتمدید آن
ماده15 – در داوری دعاوی خانواده که به سازمان ارجاع میشود، مدت داوری 3 ماه از تاریخ ثبت درخواست متقاضی خواهد بود.
ماده16- تمدید مدت مذکورحداکثر یکبار با توافق طرفین بلامانع است، مشروط به اینکه مدت جدید تعیین شود.
تبصره- در صورت ضرورت امر داور میتواند برای 3 ماه دیگر مدت را تمدید کند.
مبحث ششم: مکاتبات، ابلاغ اوراق و دعوت‌نامه‌ها
ماده 17 – طرفین می‌توانند نسبت به نحوه ابلاغ با یکدیگر توافق کنند، در غیر اینصورت سازمان نحوه و مرجع ابلاغ را تعیین مینماید.
ماده 18- کلیه اوراق، مکاتبات، دستورات، درخواست‌ها، تصمیمات، قرارها، اخطارها و رأی داوری که در جریان رسیدگی صادر میشود از طریق دفتر داوری به طرفین ابلاغ میگردد.
تبصره1 – ابلاغ کلیه اوراق و مکاتبات به نشانی درج شده در موافقتنامه داوری یا هر نشانی دیگری که طرفین متعاقباً اعلام کرده باشند، انجام میگیرد. درصورتی‌که هیچ یک از نشانی‌های اعلامی از سوی طرفین در دسترس نباشد یا امکان ابلاغ در آن نشانی وجود نداشته باشد، ارسال اوراق به آخرین محل سکونت یا هر محل دیگری که در پرونده مطروحه، سابقه ابلاغ داشته، ابلاغ شده محسوب میشود.
تبصره2 – امر ابلاغ میتواند حضوری یا از طریق پیامک یا پیامرسانهای داخلی یا پست الکترونیکی که متضمن ثبت و ضبط سابقه ارسال و وصول به گیرنده باشد، انجام پذیرد.
ماده19- در موارد زیر اوراق مربوطه، ابلاغ شده محسوب میگردد:
19-1. وصول آن به مخاطب برای داور یا دفتر داوری محرز باشد؛
19-2. مخاطب بر طبق ابلاغیه مربوط، اقدامی کرده باشد؛
19-3. مخاطب نفیاً یا اثباتاً پاسخ داده باشد؛
19-4. ابلاغ به محلی باشدکه سابقه ابلاغ داشته باشد؛
19-5. ابلاغ در جلسه داوری واقع شود.
ماده20- مهلت‌های مقرر از جمله ابلاغ در این آیین داوری و همچنین در موارد سکوت، بر اساس آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب ۱۳۷۹ خواهد بود.
مبحث هفتم: مدیریت اختلاف
ماده21- داور مکلف است بعد از ثبت درخواست داوری، موضوع اختلاف را پیش از رسیدگی داوری با توافق و حضور طرفین و با هدف ایجاد صلح و سازش، مدیریت نماید. داور میتواند در این جلسه از اقرباء یا اشخاص موثر در حصول سازش دعوت به حضور نماید.
مبحث هشتم: رسیدگی داوری
ماده22- در صورتی که موضوع اختلاف طی جلسهی مدیریت اختلاف حل نشود، رسیدگی داوری شروع خواد شد.
مبحث نهم: ارجاع به کارشناس
ماده23-داور در صورت ضرورت حسب مورد میتواند موضوع را به کارشناس مربوطه ارجاع دهد.
مبحث دهم- توقف رسیدگی داور
ماده24- جریان داوری، زمانی که رسیدگی به دعوا منوط به اثبات ادعایی باشد که رسیدگی به آن در صلاحیت مرجع دیگری است، رسیدگی داور، از تاریخ اتخاذ تصمیم در این خصوص تا صدور رأی نهایی از مرجع صلاحیتدار متوقف میگردد.
تبصره- داور موظف است به طرف استناد کننده ابلاغ کند ظرف10 روز گواهی طرح دعوا یا شکایت را حسب مورد از مرجع صلاحیتدار دریافت و به داور ارائه کند، در غیر این صورت جریان داوری پس از انقضای مدت10 روز ادامه خواهد یافت.
مبحث یازدهم:انصراف از داوری
ماده25- انصراف از درخواست داوری نسبت به تمام یا بخشی از خواسته، بلامانع است.
مبحث اول: ختم رسیدگی
ماده26- داور پس از احراز اینکه طرفین از فرصت کافی و معقول برای ارائه مطالب و دفاع برخوردار شده‌اند و با تشخیصِ کفایت مذاکرات، ختم رسیدگی را اعلام می‌کند.
مبحث دوم: صدور رأی
ماده 27- داور پس از ختم رسیدگی با استعانت از خداوند قادر متعال و تکیه بر شرف و وجدان و با توجه به محتویات پرونده و مذاکرات انجام شده باید بر اساس توافق صورت گرفته و نیز قوانین و مقررات جاری و اصول و قواعد حقوقی حاکم بر ماهیت اختلاف در صورت امکان در همان جلسه انشاء رأی نموده و یا حداکثر ظرف پنج روز از تاریخ اعلام ختم رسیدگی، انشای رأی نماید.
تبصره- داور باید مفاد صورتجلسات را تنظیم و گفتگوهای طرفین را به طور خلاصه منعکس و به امضای آنها برساند. در صورت امتناع هر یک از طرفین، مراتب توسط داور در صورت مجلس قید میشود.
ماده28- رأی داوری پس از صدور از طریق مرکز داوری به طرفین ابلاغ میگردد. ابلاغ رأی به طرفین، وفق ماده 18 انجام میپذیرد.
مبحث سوم: شکل و مفاد رأی
ماده29- رأی داور باید مکتوب و به امضای وی رسیده و حاوی موارد زیر باشد:
1-29. مشخصات کامل طرفین؛
2-29. مشخصات داور؛
3-29. تاریخ صدور رأی؛
4-29. خلاصه‌ای از جریان رسیدگی مشتمل بر ادعای طرفین و اقداماتی که به منظور احراز واقعیات و بررسی دلایل صورت گرفته است.
مبحث چهارم: رأی تصحیحی
ماده30- هرگاه در تنظیم و نوشتن رأی داور سهو قلم مانند از قلم افتادن یا زیاد شدن کلمه‌ای یا اشتباه در محاسبه رخ دهد، داور میتواند راساً یا به تقاضای هر یک از طرفین آن را تصحیح کند. مهلت تقاضای طرفین 5 روز از تاریخ ابلاغ رأی است و باید نسخه‌ای از تقاضای مزبور برای طرف دیگر نیز ارسال شود.
ماده31-داور حداکثر ظرف 5 روز از تاریخ وصول تقاضا و در مواردی که رأساً متوجه اشتباه یا ابهام شده باشد، ظرف 3 روز از تاریخ صدور رأی، نسبت به تصحیح آن اقدام می‌کند.
مبحث پنجم: رأی تفسیری
ماده 32- داور میتواند بنا به تقاضای هر یک از طرفین از رای، رفع ابهام کند. مهلت تقاضای طرفین 5 روز از تاریخ ابلاغ رای است و باید نسخه‌ای از تقاضای مزبور برای طرف دیگر ارسال شود. داور حداکثر ظرف 5 روز از تاریخ وصول تقاضا نسبت به تفسیر آن اقدام می‌کند.
مبحث ششم: خاتمه داوری
ماده33- رسیدگی در موارد زیر خاتمه مییابد:
1-33. صدور رأی داور؛
2-33. تراضی کتبی طرفین مبنی بر ختم رسیدگی؛
3-33. استرداد درخواست داوری توسط متقاضی آن، مگر اینکه خوانده با ذکر ادله موجه به آن اعتراض نماید و «داور» برای وی نفع قانونی و موجهی در ادامه داوری احراز کند؛
4-33. عدم امکان و یا عدم لزوم ادامه رسیدگی از طریق داوری به تشخیص داور؛
5-33. انقضای مدت داوری؛
6-33. فوت هر یک از طرفین،
فصل پنجم: قطعیت رأی، بطلان و درخواست ابطال آن
مبحث اول: قطعیت رأی
ماده34- رأی داور قطعی است. قطعیت رأی مانع از آن نیست که هر یک از طرفین در موارد مصرح قانونی ابطال یا بطلان رأی داور را از دادگاه درخواست نماید.
مبحث دوم: بطلان رأی
ماده35-رأی داوردر موارد زیر باطل و غیرقابل استناد است:
1-35. مفاد رأی با قوانین آمره و نظم عمومی مغایر باشد؛
2-35. رأی داور در موضوعی صادر شده باشد که به موجب قانون قابل ارجاع به داوری نیست؛
3-35. رأی توسط شخص یا اشخاص مشمول ممنوعیت ماده 5 صادر شده باشد.
مبحث سوم: درخواست ابطال رأی
1-36. موافقتنامه داوری به موجب قانون حاکم بر آن معتبر نباشد؛
2-36. یکی از طرفین در زمان مراجعه به داوری اهلیت اقامه دعوا نداشته باشد؛
3-36. انتصاب داور مطابق قانون نباشد؛
36-4. داور خارج از حدود اختیارات خود ناشی از موافقت نامه داوری رأی داده باشد. در این صورت فقط آن قسمت از رأی که خارج از اختیارات داور است ابطال میگردد؛
5-36. رای داور مستند به سندی باشد که جعلی بودن آن به موجب حکم قطعی ثابت شده است.
6-36. پس از صدور رای داور مدارکی یافت شود که دلیل حقانیت معترض بوده و ثابت شود که آن مدارک به دلایل موجهی در اختیار وی نبوده یا آن را طرف مقابل مکتوم داشته و یا باعث کتمان آنها شده است.
تبصره- هر یک از طرفین میتواند ظرف 20روز پس از ابلاغ رای داور، ابطال آن را از دادگاه درخواست نماید.
ماده37- به منظور نظارت بر حسن اجرای قوانین، مقررات داوری، اساسنامه وآیین نامه های داخلی سازمان توسط داوران، دیوان داوری مطابق بند 6 ماده1 تشکیل شده است.
تبصره 1- انتخاب مجدد اعضای دیوان داوری پس از انقضای مدت فعالیت شان بلامانع میباشد.
تبصره 2- انتخاب داوران سازمان برای عضویت در دیوان داوری بلامانع است.
ماده38- در صورتی که هریک از اعضای دیوان خارج از حیطه وظایف محوله و موازین قانونی عمل نماید یا در صورتی که عملکرد آن قابل قبول نباشد، توسط مدیر عامل سازمان قابل عزل است.
تبصره – در صورت فوت یا استعفای یکی از اعضاء، عضو جانشین توسط مدیر عامل سازمان برای مدت باقی مانده انتخاب خواهد شد.
ماده39- دیوان داوری در اولین جلسه از میان اعضاء، یک نفر رئیس و یک نفر نایب رئیس برای مدت یکسال انتخاب می نماید. انتخاب دبیر دیوان خارج از اعضا بلامانع است.
ماده40- جلسات دیوان با حضور حداقل چهار عضو شامل رئیس یا نایب رئیس رسمیت مییابد. اتخاذ تصمیمات با اکثریت آرای حاضرین صورت خواهد پذیرفت. چنانچه تعداد آراء مساوی باشد، رأی رئیس و یا در غیاب ایشان نایب رئیس ملاک عمل خواهد بود.
ماده41- هر یک از اعضای دیوان داوری که توسط اصحاب دعوی در دعاوی مطروحه در مرکز داوری، به عنوان «داور» یا وکیل یا مشاور یا کارشناس انتخاب شده باشند، حق اظهار نظر یا حضور در جلسات دیوان که به پرونده ذی‌ربط رسیدگی می‌کند، نخواهند داشت.
ماده42- وظایف و صلاحیتهای دیوان داوری به شرح ذیل می باشد:
1-42- اتخاذ تصمیم راجع به جرح داور
2-42- تصمیم گیری راجع به صلاحیت سازمان در صورت اختلاف طرفین
3-42- ارائه پیشنهاد اصلاح مقررات آیین های داوری و سایر قوانین و مقررات موضوعه به مدیرعامل سازمان
4-42- ارائه پیشنهاد نحوه تعیین هزینه های داوری به مدیرعامل سازمان
5-42- نظارت شکلی بر آراء صادره از سوی داوران
فصل هفتم: مسئولیت‌های قانونی، اداری و جبران خسارت
ماده43- داور پس از قبول داوری، ملزم به انجام آن است و تعلل یا تأخیر غیرموجه داور در تشکیل جلسات، صدور و یا ابلاغ رأی، ابتدا موجب تذکر کتبی، در مرتبه دوم توبیخ کتبی و در صورت تکرار، موجب تعلیق به مدت حداقل 1 سال خواهد شد.
تبصره1- در صورتی که تعلل و تاخیر داور در موارد مذکور موجب خسارت مادی یا معنوی به یک طرف یا طرفین گردد، بر اساس میزان و نحوه مداخله در حدوث خسارت، داور مسئول جبران خسارت وارده میباشد.
تبصره2- احراز و اعمال مفاد ماده مذکور، توسط دیوان داوری سازمان صورت میپذیرد.
ماده44- دریافت یا وعده دریافت هرگونه مال، وجه، منفعـت یا امتیاز از طرفین اختلاف توسط داور ممنوع است و علاوه بر توجه مسئولیت‌های قانونی، موجب سلب صلاحیت وی برای داوری خواهد بود.
ماده45- هرگاه وقوع جرمِ داور در حیطه موضوع داوری حسب مورد به عنوان معاون، مباشر، یا شریک توسط مرجع قضایی احراز گردد، فارغ از مجازات وی، پروانه ی داوری وی نیز، ابطال خواهد شد.
ماده46- نسبت به موضوعاتی که در این آیین نامه صریحاً تعیین تکلیف نشده داور حسب مورد مطابق، مقررات باب هفتم قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب ۱۳۷۹ وسایر قوانین مربوطه عمل خواهد نمود.
ماده47- این آیین‌نامه مشتمل بر47 ماده و 17 تبصره در تاریخ 28/06/1402به تصویب هیأت‌مدیره سازمان رسیده است و از این پس در تمامی واحدهای تابعه و دفاتر لازم‌الاجرا میباشد. هرگونه تغییر یا اصلاح آن نیز با تشخیص و تصویب هیأت‌مدیره سازمان صورت میپذیرد.
